Linux Nedir?

A. Murat EREN, "Linux nedir?" sorusuna eðlenceli ve esprili bir diyalog ile yanýt veriyor. Soruyu soran kiþi ile bir konuþma þeklinde geçen yazýyý keyifle okuyacaksýnýz.

Linux'un ne olduðunu anlatmak için baþta bir düz yazý yazmayý düþünüyordum. Fakat daha sonra Linux'un ne olduðunu bilen ve Linux'un ne olduðunu merak eden iki kiþi arasýnda yaþanmasý muhtemel diyaloglar uzayýndan rastgele bir tanesini seçmeye ve Linux'un ne olduðunu anlatmaktan vazgeçmeye karar verdim.

• Peki Linux nedir?
  
• Hemen efendim: Linux 1991 yýlýnda Finlandiya'lý bir bilgisayar mühendisliði öðrencisi olan Linus Torvalds tarafýndan geliþtirilmeye baþlanmýþ olan bir iþletim sistemi çekirdeði projesidir.
  
• Ýstirham ediyorum. “Linux nedir” derken ne kast ettiðim gerçekten ortada deðil mi?
  
• Hmm. Linux gerçekten bir iþletim sistemi çekirdeði projesi ama. Fakat ben senin asýl duymak istediðin yanýtý anladým. Senin aradýðýn yanýta giden yolda ihtiyacýmýz olabilecek bir iki ufak kavramdan bahsedeyim önce, nasýlsa sonrasý gelir: 'Ýþletim sistemi', muhtemelen bildiðin gibi bilgisayarýmýzda istediðimiz uygulamalarý çalýþtýrmamýza ve donanýmlarýmýzý kullanmamýza olanak saðlayan en temel, olmazsa olmaz yazýlýmlar topluluðudur. 'Çekirdek' ise iþte bu yazýlýmlar topluluðunun en temel bileþenidir. Linux da aslýnda bir çok açýk kaynak kodlu iþletim sisteminin çekirdeðini oluþturan bir yazýlýmdýr, fakat yýllar içerisinde Linux adý açýk kaynak kodlu iþletim sistemlerinin bütününü tanýmlar bir hâl almýþtýr.
  
  
• Hah. Þu meþhur “açýk kaynak kodlu yazýlým” hadisesi. Eðer þu kaynak kod denen þeyin ne olduðunu bir anlarsam çok bomba bir soru soracaðým sana.
  
• Çok ayrýntýlý bir açýklamayý hak etmesine raðmen basitçe özetlemeye çalýþayým. Yazýlýmlar ile onlarýn kaynak kodlarý arasýndaki iliþki, yemekler ile o yemeklerin tarifleri arasýndaki iliþkiye benzetilebiliriz. Kaynak kod bir yazýlýmýn belirli, formal bir yapý içerisinde, insan tarafýndan anlaþýlabilecek bir notasyonudur. Bir yazýlýmýn kaynak kodu, o yazýlýmýn neyi tam olarak nasýl yaptýðýný anlatýr. Kaynak kodlar belirli iþlemlere tabi tutulur ve ortaya meþhur 1 ve 0'lardan ibaret, bilgisayar tarafýndan anlaþýlýp iþletilebilecek ikili yazýlýmlar çýkar. Bu arada bu dönüþüm tek yönlüdür, yani bir yazýlým kaynak koduna dönüþtürülemezken kaynak kod, yazýlýma dönüþtürülebilir.
  
  
• Bomba sorudan vazgeçtim. Sonra soracaðým onu. Baþka bir soru: Linux'u bir sürü insan geliþtiriyor. Doðru mu?
  
• Doðru.
  
  
• Ama bu projeyi Linus Torvalds baþlattý... Peki günün birinde Linus denen beyefendi Linux'un kaynak kodunu kapatýrsa ne olacak? Bunca insan yardým ediyorsa bir bildikleri vardýr herhalde deðil mi?
  
• Bir þeyleri anlama arefesinde olan kiþilerin kliþe sorusunu sordun fakat bana güzel bir baþlangýç noktasý saðladýn. Evet, Linus Torvalds böyle bir þey yapabilir. Bu güne kadar Linux'un kaynak koduna katkýda bulunmuþ herkese yazdýklarý kod karþýlýðýnda para verip telif haklarýndan feragat etmeleri konusunda anlaþýp Linux'un kaynak kodunu kapatabilir. Fakat bir önceki çekirdek sürümünün kaynak kodu üzerinden çekirdeðin farklý bir isimle geliþtirilmesine engel olamaz. Bunu saðlayan ve katkýda bulunanlarýn güvende hissetmesini saðlayan þey ise GPL, yani Genel Kamu Lisansý'dýr.
  
  
• Konu benim ilk sorduðum sorunun asýl cevabýna doðru gidiyormuþ gibi bir his var içimde. Senin baþta bana göstermediðin nezaketi gösterip seni utandýrayým ve mevzunun gidiþatýný bozmamak için “nedir bu GPL lisansý” diye sorayým.
  
• Çok naziksiniz, teþekkür ederim. GPL bir özgür yazýlým lisansýdýr. Bir yazýlým bu lisans ile lisanslandýðýnda kaynak kodu topluma armaðan edilmiþ olur ve dünyadaki herkese ayrým gözetmeksizin þu haklarý verir: “Bu yazýlýmý istediðin amaçla çalýþtýrabilirsin”, “Bu yazýlýmýn kaynak kodunu istediðin gibi deðiþtirebilirsin”, “Bu yazýlýmýn orijinalini ya da deðiþtirdiðin halini toplumla paylaþabilir, istediðin kadar kopyalayabilirsin”. Bu kurallarýna alýþýk olduðumuz biliþim dünyasýnýn anlayýþýndan öte, insana yakýn bir yaklaþým.
  
  
• Faideli duyuluyor da bunun pratik bir faydasý kafamda canlanmadý aslýnda.
  
• Aslýnda hem pratik hem de dolaylý bir takým faydalarý var. Bir kere GPL þemsiyesi altýnda geliþtirilen bir yazýlým özel bir çaba sarf etmeye gerek býrakmadan, baþlangýcýndan sonuna deðin, ayrým gözetmeksizin “toplumun” ve “insanlýðýn” yararýna geliþtirilmiþ olur. Neden? Çünkü, yazýlým geliþtiricileri tekerleði yeniden keþfetmekle vakit harcamaz, daha önceden çözülmüþ problemleri yeniden çözmeden, o çözümleri doðrudan kullanarak yeni yazýlýmlar üretebilirler. Böylece ayrýntýlarla vakit kaybetmek yerine yeni fikirleri hayata geçirmelerine zaman kalýr (örneðin Firefox buna bilinen bir örnek). Yeni fikirler sayesinde bilgisayar kullanýcýlarýnýn önünde daha çeþitli ve iyi alternatifler olur. Öte yandan kullanýcýlar özgür yazýlýmlara çoðunlukla 0 maliyet ile “sahip” olabildikleri için yazýlým ücretlerine ayýrdýklarý kaynaklarý donanýma ya da diðer ihtiyaçlarýna ayýrabilir, yaþam ve çalýþma standartlarýný yükseltebilirler. Yüksek çalýþma standardý verimi artýrýr vesaire.
  
  
• Güzel açýkladýn. Fakat sen yabancý deðilsin, açýk konuþayým. Maliyet olayý bence pek de geçerli bir argüman deðil, “DVD dolusu program 3 YTL, ne maliyetinden bahsediyorsun?” derler adama.
  
• Eh teþekkür ederim. Madem yabancý deðiliz ben de açýk konuþayým. Bir çok kiþi senin söylediðin þekilde düþünüyor ve bilgisayarlarýný lisans bedelleri ödenmemiþ, kopya yazýlýmlar ile kullanýyorlar. Bunu yapanlar hem vicdanen hem de yasal olarak suçlular ne yazýk ki. Eðer bir üretici bir yazýlýmý için bir bedel istiyorsa, ona emeðinin karþýlýðýný vermemek ve yazýlýmý kaçak kullanmak üreticiye yapýlmýþ büyük bir haksýzlýk bence. Bunu yapan insanlar vicdanlarýna nasýl hesap veriyorlar bilmiyorum, fakat bunun çok hýzlý geliþen biliþim sanayisi yüzünden biliþim ahlakýnýn oturmasýna vakit kalmamýþ olmasýna baðlýyorum. Vicdan konusu bir kenara, bu insanlarý yasalar karþýsýnda hýrsýz durumuna düþüren bir eylem. Ýnsanlarýn sýrf ihtiyaçlarýný karþýlamak istedikleri için hayatlarý boyunca yapmayý akýllarýndan bile geçirmeyecekleri suçlarý yasalar önünde iþlemiþ sayýlmalarý üzücü. Fakat daha üzücü olan ise buna alýþmýþ olmalarý ve alternatifleri görmezden gelmeleri. Öte yandan birey olarak bir DVD dolusu program ile hayatýný sürdürebilir birisi, peki ya devlet kurumlarý? Tamamen duygusal bir þekilde bizim ülkemiz özelinde düþünürsek, devlet her yýl milyonlarca dolarlýk yazýlým satýn alýyor, açýk kaynak kodlu alternatifleri olduðu halde. Kesinlikle bu para ile çözülecek pratik sorunlarý vardýr ülkenin deðil mi?
  
  
• Vicdan filan diyerek beni utandýrdýðýn için bu sohbetimizde ikinci kez istirham ediyorum.
  
• Hem bir de þöyle bir þey var, örneðin kapalý kaynak kodlu bir yazýlýmýn lisans bedelini ödedin ve kullanýyorsun. Böylece hem yasalar hem de vicdanýn mutlu. Diyelim bir arkadaþýn bu yazýlýmýn bir kopyasýný istedi senden, fakat yazýlýmýn lisansý buna müsaade etmiyor. Ne yaparsýn?
  
  
• Tuzak soru. Ne söylesem kurtaramayacaðým. Sen nasýl istersen öyle devam et madem.
  
• Lütfen sorulara cevap verelim. Ben size böyle mi yapýyorum?
  
  
• Ýyi. Veririm.
  
• Verirsin. Peki bunu yaptýðýn zaman lisans sözleþmesine aykýrý davrandýðýn için baþtaki duruma geri dönmüyor muyuz? Hem vicdanen hem de yasal olarak yanlýþ bir þey yapýyor hem de arkadaþýnýn da ayný yanlýþý yapmasýna ön ayak olmuyor musun?
  
  
• Ýyi. Vermem.
  
• Kýzdý. Neyse. Bir yerde doðrusu bu, vermemek: deðneðin diðer ucuna seyahat. Bence böyle bir ikilemin yaratýlmýþ olmasý insanlýða atýlmýþ en büyük kazýklardan birisidir. Ayrýca bence bu durum açýk kaynak kodlu yazýlýmlarýn temelinde yatan ve insanlara saðladýðý kavramlardan birisini ortaya çýkartýyor: paylaþým.
  
  
• Özgürlük diyeceksin sanmýþtým.
  
• Ben de öyle derim diye hesaplamýþtým ama orada pat diye “özgürlük” demek olmayacaktý. Fakat GPL hükümlerini þöyle bir düþündüðünde genel bir özgürlük anlayýþýnýn varlýðýný hissedebilirsin sanýrým.
  
  
• Tamam anladým. Yani kafamda bir þeyler canlandý diyelim. Güzel bir olay, birileri var, kod yazýyorlar ve açýyorlar, diðerleri onlarýn yazdýklarýný kullanabiliyor, onlar diðerlerinin yazdýklarýný kullanabiliyor, bir lisans var, bu kodlarý kamunun malý yapýyor filan. Ayrýca özgür yazýlýmlarý kullanmak güzel bir þey.
  
• Ve özgür yazýlýmlarý kullanmanýn en etkin yolu bir Linux daðýtýmý kullanmak.
  
  
• Hah, Linux daðýtýmý, bu ne oluyor?
  
• Linux daðýtýmý dendiðinde, Linux çekirdeði ve onun çevresindeki özgür yazýlýmlarý uyum içerisinde çalýþtýran, yeni uygulamalarýn kurulmasý ve kaldýrýlmasý noktasýnda kolaylýklar saðlayan bir iþletim sisteminden bahsediliyor.
  
  
• Açýk kaynak kodlarý oradan buradan toplayýp uyumlu halde çalýþacaklarý sistemler haline getiriyor insanlar ve bu Linux daðýtýmý oluyor öyle mi?
  
• Evet, kimileri kendi araçlarýný yazýyor, kimileri diðerlerine nazaran daha kolay oluyor. Fakat her biri kullanýcýlara özgür bir þekilde bilgisayar kullanmanýn tadýný ve huzurunu vaat ediyorlar.
  
  
• Tabi sana huzur vaat ediyordur, fakat insanlarýn Linux'un zorluðundan bahsettiklerine þahit oluyorum. Ben deneyeyim diye baþýna otursam kim bilir neler gelecek baþýma. Bu konuda bir cesaretsizliðim var.
  
• Artýk daðýtýmlar çok geliþti. Kabul ediyorum, eskiden bu kadar kolay deðildi. Fakat Pardus yedi týklama ile kuruluyor örneðin, diðer Linux daðýtýmlarýnýn da ondan aþaðý kalýr yaný yok. Bir sürü insan kýsa bir alýþma sürecinin ardýndan rahatlýkla Pardus ya da diðer daðýtýmlarý kullanabiliyor. Bir yerde buna cesaret etmek ve Linux'a bir þans vermek gerekiyor. En nihayetinde bu akýma güç veren þey kullanýcýlar. Sadece kullanmakla dahi ciddi bir katký saðlamýþ olacaksýn.
  
  
• Eh. Bu kadar laftan sonra denerim artýk. Sonuçta Linux'un anlamý biraz geniþlemiþ durumda anladýðým kadarý ile. Linux deyince insanlar artýk özgür yazýlýmlar ile çevrelenmiþ bir iþletim sistemi ve bir anlayýþtan bahsediyorlar sanki.
  
• Evet, aynen öyle. Ben kýsaca özgürlüðün anahtarý diyorum.
  
  
• Ýyi gidiyordun aslýnda. Son söylediðin hem çok reklam kokuyor, hem de hiç özgün deðil. Hadi ben yabancý deðilim, fakat baþkasýna söyleme.

Kaynak: http://www.ozgurlukicin.com/ia/linux-nedir/


Saygilar
dyKaan